به گزارش روابط عمومی پویش ملی در بهشت؛ مجموعه پژوهش های قرآنی با عنوان شناسنامه پارسایان با قلم دکتر فرهاد ترابی، دکترای علوم و قرآن و حدیث و معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه های استان البرز منتشر شد.

وحی جوششی درونی، یا پیامی برونی؟

«وحی قرآنی، رساندن معارف غیبی، مانند توحید و معاد و نبوت و اسماء حسنی و صفات علیا، [و احکام الهی] و اخبار انبیا و امم، از سوی خداوند به قلب پیامبر است». (جوادی آملی، وحی و نبوت، ص۱۵۱)           

بنابر این، هر آنچه که با عنوان وحی به پیامبر و سپس به مردم می رسد، حکمت و دانشی است آن سویه و بیرون از دایرۀ دانایی بشری پیامبر، به طوری که اگر چنین إنزالی در میان نبود، امکان دستیابی به آن علوم و معارف برای انسان، از هیچ راهی و روزنه ای وجود نداشت. «وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ» (نساء/۱۱۳)

با این حال، برخی از نویسندگان معاصر بر این باورند که: « وحی الهام است. وحی همان تجربه ای است که شاعران و عارفان دارند؛ هر چند پیامبران این را در سطح بالاتری تجربه می کنند... یا حتی بالاتر از آن، در همان حال، شخص پیامبر همه چیز است، آفریننده و تولیدکننده» (سروش، کلام محمد، متن مصاحبه با میشل هوبینک)؛ و نیز، « محمد را خدا تألیف کرد و قرآن را محمد؛ و قرآن کتاب خدا بود، هم چنان که زنبور را خدا آفرید و عسل را زنبور، و عسل فرآورده وحی بود» (سروش، طوطی و زنبور)؛ هم چنین، « قرآن میوۀ شجرۀ طیبۀ شخصیت محمد (ص) بود که به اذن خدا ثمربخشی می کرد: «تُؤْتي‏ أُكُلَها كُلَّ حينٍ بِإِذْنِ رَبِّها» و این عین نزول وحی و تصرف الهی است» (سروش، کلام محمد، اعجاز محمد. کارگزاران، ۲۰ بهمن ۱۳۸۶)

بنابر این گفتار، وحی پیام رسانی خداوند به پیامبر نیست، بلکه آیه های قرآنی، رهاورد شاهکار آفرینش، حضرت محمد (ص) است، همان طور که عسل فرآورده زنبوری است که خدا چنین آن را آفریده، تا عسل تولید کند؛ پس می توان تولید عسل و وحی را نیز، به خدا نسبت داد. در این صورت، وحی کلام خدا نیست، بلکه کلام محمد (ص) است.

در ارزیابی این سخن، به دو روش می توان واکاوی کرد: یکی، برون متنی، و دیگری، درون متنی.

نقد برون متنی

1. با اندکی موشکافی در ریخت و ساختار ادبی قرآن، و نیز، سبک سخنان رسول خدا (ص)، تفاوت و ناهمگونی بسیاری میان این دو گفتار یافت می شود، و از نگاه سبک شناسی، هیچ همانندی میان آن دو یافت نمی شود. پس اگر قرآن آفریده ادبی پیامبر (ص) باشد، نباید چنین ناهمگونی و ناهمانندی میان این دو دسته از سخن یک گوینده وجود داشته باشد.  

2. پدیدۀ تحدی و هم آورد طلبی قرآن و درخواست شبانه روزی از مدعیان و ناباوران برای آوردن سوره ای به مانند قرآن، «وَ إِنْ كُنْتُمْ في‏ رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ»(بقره/۲۳) و ناتوانی آنان در این تحدی، در درازنای پانزده سده، دلیلی روشن و بسنده بر این واقعیت است که وحی قرآنی، ره آورد نبوغ بشری پیامبر نیست، و آن بسیار فراتر از ظرفیت هنری انسانی است. زیرا دعوت به تحدی در آیات، دست کم، به آفرینش زیبایی های ادبی و ساختاری قرآن باز می گردد؛ ولی می توان همانند سخن پیامبر، سخنان بسیاری آفرید، چنان که روایت های فراوانی به نام پیامبر ساخته و پرداخته اند که تنها تا حدودی می توان با سندشناسی و دانش رجال، یا با عرضه به قرآن، درستی یا نادرستی آنها را بازشناخت.

3.اگر وحی حاصل تجربه رسولان است، پس به راستی، نوزاد پاکزاد مریم (س) کی و کدام تجربۀ دینی را پشت سر گذاشته است تا بتواند بگوید: «إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتانِيَ الْكِتابَ وَ جَعَلَني‏ نَبِيًّا» (مریم/۳۰) و کتابی چون انجیل را بیافریند؟ پس:

این همه آوازه ها از شه بود    ***     گر چه از حلقوم عبدالله بود